Hồ tiêu, loại cây trồng chủ lực có giá trị kinh tế cao, đang đối mặt với tình trạng chết nhanh và chết chậm ngày càng gia tăng. Không chỉ ở Phú Quốc – nơi được xem là “vương quốc hồ tiêu”, hiện tượng này còn lan rộng ra nhiều vùng trồng tiêu khác trên cả nước, gây thiệt hại lớn về kinh tế và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản lượng xuất khẩu.
I. Nguyên nhân hồ tiêu chết nhanh và chết chậm
Theo Cục Bảo vệ Thực vật (BVTV), bệnh chết nhanh trên cây hồ tiêu chủ yếu do nấm Phytophthora tropicalis và Phytophthora capsici gây ra. Loại nấm này phát triển mạnh trong điều kiện mưa nhiều, đất ẩm ướt và thoát nước kém. Bên cạnh đó, bệnh chết chậm thường xuất phát từ sự kết hợp của tuyến trùng và các loại nấm trong đất như Fusarium solani, Pythium spp, và Rhizoctonia solani.
Ngoài yếu tố sinh học, tình trạng lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học cũng góp phần làm bệnh trở nên trầm trọng. Nhiều nông dân sử dụng thuốc với liều lượng cao, không đúng đối tượng hoặc chủng loại, làm tăng mức độ kháng bệnh của sâu hại, đồng thời gây tổn hại hệ sinh thái đất.
II. Thực trạng sản xuất hồ tiêu hiện nay
Nông dân trồng hồ tiêu theo hai mô hình chính:
- Trồng quy mô lớn: Những người trồng hàng ngàn trụ tiêu thường sử dụng thuốc BVTV định kỳ với mong muốn bảo vệ năng suất nhưng không chú trọng đến việc canh tác bền vững.
- Trồng quy mô nhỏ: Người trồng diện tích nhỏ thường ít đầu tư vào quy trình kỹ thuật, chủ yếu học hỏi kinh nghiệm truyền miệng hoặc dựa vào hướng dẫn từ người bán phân bón, thuốc BVTV.
Trong cả hai trường hợp, việc lạm dụng hóa chất và không áp dụng các biện pháp phòng bệnh hiệu quả là nguyên nhân chính dẫn đến suy giảm năng suất và chất lượng hồ tiêu.
III. Giải pháp phòng trị bệnh hồ tiêu chết nhanh, chết chậm
Cục BVTV đã đưa ra một số giải pháp để giúp nông dân quản lý bệnh hại hiệu quả và bền vững:
- Cải thiện hệ thống thoát nước:
- Đào rãnh thoát nước sâu 40–50 cm, bố trí theo ô bàn cờ hoặc hình xương cá tùy theo địa hình.
- Phá bồn giữ nước quanh gốc tiêu vào đầu mùa mưa để tránh tình trạng đọng nước gây úng rễ.
- Chăm sóc đất và cây:
- Sử dụng trụ sống thay thế trụ bê tông hoặc trụ gỗ để cải thiện môi trường sinh thái cho cây. Các loại trụ sống như keo dậu, muồng, hoặc bông gòn vừa bền vững vừa giảm chi phí.
- Bón phân hữu cơ kết hợp phân NPK cân đối, bổ sung vi sinh vật có lợi để tăng độ màu mỡ và cải thiện cấu trúc đất.
- Kiểm tra vườn thường xuyên, thu gom và tiêu hủy cây bị bệnh để hạn chế nguồn lây lan.
- Phòng trừ sâu bệnh:
- Sử dụng các chế phẩm sinh học và thuốc BVTV an toàn, như Fosetyl aluminium, Azoxystrobin, hoặc Phosphorous acid.
- Thực hiện các biện pháp xử lý đất như bón vôi bột 1.000 kg/ha chia làm hai lần để khử trùng và nâng cao độ pH đất.
IV. Phát triển hồ tiêu bền vững – Giải pháp lâu dài
Hồ tiêu là cây công nghiệp dài ngày với chu kỳ trên 10 năm. Do đó, để đảm bảo lợi ích lâu dài, nông dân cần tuân thủ quy hoạch, chọn giống đạt chuẩn và áp dụng mô hình canh tác hiện đại như VietGAP hoặc GlobalGAP.
Tại huyện Châu Đức, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, chương trình xây dựng mô hình sản xuất hồ tiêu theo tiêu chuẩn GlobalGAP từ năm 2014–2016 đã cho kết quả khả quan, giúp giảm bệnh chết nhanh, chết chậm và tăng năng suất từ 18–52%. Những kinh nghiệm này cho thấy, việc đầu tư vào kỹ thuật và quy trình canh tác bền vững sẽ mang lại hiệu quả vượt trội so với việc chạy theo lợi nhuận ngắn hạn.
V. Kết luận
Tình trạng hồ tiêu chết nhanh và chết chậm là lời cảnh báo về hệ lụy của việc canh tác thiếu bền vững và lạm dụng hóa chất. Nông dân cần thay đổi nhận thức, áp dụng các giải pháp kỹ thuật tiên tiến để phát triển hồ tiêu bền vững. Đây không chỉ là cách nâng cao năng suất và chất lượng mà còn giúp ngành hồ tiêu Việt Nam duy trì vị thế trên thị trường quốc tế.
