Bệnh sương mai là một trong những căn bệnh phổ biến và gây hại nghiêm trọng nhất trên cây cà chua, đặc biệt là trong những điều kiện thời tiết lạnh giá của mùa đông ở Việt Nam. Nguyên nhân gây bệnh là do nấm Phytophthora infestans, một loại nấm ký sinh có khả năng phát triển mạnh mẽ trong điều kiện ẩm ướt, trời âm u và sương mù. Trong mùa đông, khi độ ẩm tăng cao và nhiệt độ thấp, bệnh sương mai thường phát triển mạnh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất cà chua.
1. Triệu chứng bệnh sương mai trên cây cà chua
Bệnh sương mai có thể xuất hiện trên tất cả các bộ phận của cây cà chua, từ lá, thân, cành, hoa cho đến quả, và gây ra những thiệt hại nghiêm trọng trong suốt quá trình phát triển của cây.
Trên lá: Ban đầu, các vết bệnh có hình tròn hoặc bán nguyệt, màu xanh tối, sau đó lan rộng và chuyển dần sang màu nâu đen. Khi bệnh nặng, các vết bệnh có thể liên kết với nhau khiến lá cà chua bị thối rữa, hoặc khô và héo, đặc biệt là mặt dưới của lá có thể xuất hiện một lớp nấm màu trắng. Điều này làm giảm khả năng quang hợp của cây, ảnh hưởng đến sự phát triển của cây cà chua.
Trên thân, cành: Vết bệnh ban đầu xuất hiện dưới dạng các vết bầu dục nhỏ, sau đó dần dần lan rộng dọc theo thân và cành. Các khu vực bị nhiễm bệnh trở nên tối màu, lõm xuống và có dấu hiệu úng nước, khiến cây yếu đi và dễ bị gãy đổ.
Trên hoa: Bệnh sương mai xuất hiện dưới dạng các đốm nâu hoặc đen trên đài hoa ngay khi nụ bắt đầu hình thành. Bệnh lan dần sang các cánh hoa, cuống hoa, làm cho hoa rụng nhanh chóng. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thụ phấn và đậu quả của cây cà chua, dẫn đến giảm năng suất trồng trọt.
Trên quả: Ban đầu, các vết bệnh xuất hiện dưới dạng những điểm nhỏ màu nâu nhạt trên vỏ quả, sau đó chuyển sang màu nâu đen và lan rộng ra khắp bề mặt quả. Quả cà chua sẽ trở nên khô cứng, vỏ bị xù xì và có thể thối nhũn khi bị nhiễm bệnh nặng. Nếu độ ẩm cao, trên các vết bệnh sẽ mọc lên lớp nấm trắng xốp. Quả cà chua bị thối nhũn là cơ hội cho các loại nấm phụ sinh như Fusarium tấn công, làm tăng nguy cơ hư hỏng và mất mùa.
2. Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh sương mai trên cà chua do nấm Phytophthora infestans gây ra, đây là một loại nấm ký sinh có khả năng phát triển mạnh mẽ trong các điều kiện thời tiết đặc biệt như mưa nhiều, độ ẩm cao, và sương mù. Bệnh phát sinh và lan rộng nhanh chóng trong mùa đông, khi trời lạnh và âm u, đặc biệt là ở các vùng đất trũng, ít thoát nước. Ngoài ra, việc bón phân không cân đối, đặc biệt là thừa đạm, cũng tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của bệnh.
3. Biện pháp hạn chế bệnh sương mai
Để giảm thiểu tác động của bệnh sương mai trong mùa đông, người nông dân cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa và xử lý kịp thời:
3.1 Chọn giống kháng bệnh
Việc trồng các giống cà chua có khả năng kháng bệnh sương mai là một trong những giải pháp hiệu quả để giảm thiểu tác hại của bệnh. Các giống cà chua kháng bệnh sẽ có khả năng chống lại sự xâm nhập của nấm Phytophthora infestans, từ đó giúp cây phát triển tốt hơn trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt.
3.2 Biện pháp canh tác hợp lý
- Vệ sinh đồng ruộng: Thu gom và tiêu hủy tàn dư cây bệnh sau mỗi vụ để hạn chế nguồn bệnh tái phát. Bón vôi và phân hữu cơ trước khi gieo trồng để cải thiện độ pH của đất và tăng khả năng chống chịu của cây.
- Bón phân cân đối: Cung cấp đầy đủ các yếu tố dinh dưỡng cho cây, đặc biệt là tăng cường kali và lân để cây cà chua phát triển khỏe mạnh. Tránh bón thừa đạm vì điều này tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển của bệnh.
- Cải thiện thoát nước: Trồng cây trên luống cao, rãnh rộng để dễ dàng thoát nước, tránh tình trạng đất ngập úng, đặc biệt trong mùa mưa.
3.3 Biện pháp sinh học
Sử dụng các chế phẩm sinh học như Trichoderma ủ với phân chuồng hoai mục trong 7–10 ngày và bón lót cho cây. Trichoderma giúp hạn chế sự phát triển của nấm bệnh, bảo vệ cây cà chua khỏi sự tấn công của Phytophthora infestans.
3.4 Biện pháp hóa học
- Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật: Khi phát hiện bệnh sương mai, cần phun thuốc kịp thời theo đúng liều lượng và thời gian quy định. Một số loại thuốc hiệu quả trong việc phòng ngừa bệnh sương mai trên cà chua bao gồm Amtech 100EW, Amistar® 250 SC, Ortiva® 600SC, Map Hero 340WP, Daconil 500SC, và Revus Opti® 440SC. Cần tuân thủ nguyên tắc “4 đúng” (đúng thuốc, đúng thời điểm, đúng nồng độ và liều lượng, đúng cách) để đạt hiệu quả cao nhất.
Bệnh sương mai trên cây cà chua, đặc biệt trong mùa đông ở Việt Nam, là một vấn đề nghiêm trọng cần được chú ý. Điều kiện thời tiết lạnh, ẩm ướt và sương mù là những yếu tố thúc đẩy sự phát triển của bệnh. Việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa như chọn giống kháng bệnh, canh tác hợp lý, sử dụng chế phẩm sinh học và thuốc bảo vệ thực vật sẽ giúp giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ cây cà chua khỏi bệnh sương mai, từ đó nâng cao năng suất và chất lượng nông sản trong mùa đông.
